غارهای صخره ای روستای تاریخی گنزق

غارهای صخره‌ای یک روستا در سرعین

سرعین- در سه کیلومتری شهر توریستی سرعین، روستایی واقع شده که غارهای صخره‌ای آن حکایت از تمدنی باستانی و ناشناخته دارد.

 گروه استان‌ها – ونوس بهنود: روستای تاریخی گنزق روستای شناخته شده‌ای نیست. این روستا از توابع سرعین در دامنه کوه سبلان واقع شده که از شمال به روستای اردی‌موسی، از جنوب به روستای تاریخی کلخوران، از شرق به روستای آق‌قلعه و از غرب به شهر سرعین محدود شده است.

در چند سال گذشته حفره‌های صخره‌ای روستا مورد توجه باستان شناسان قرار گرفت و با مطالعات اولیه از تمدنی باستانی پرده برداشتند.

به اذعان کارشناسان تمدن گنزق یکی از اسرار مگو و میراثی کهن از معماری باستانی در این منطقه محسوب می‌شود و بیانگر پیچیدگی و گسترگی حیات در دامنه کوه سبلان است.

گنزق، میراث معماری صخره‌ای در ایران

معاون میراث فرهنگی استان اردبیل در گفتگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: معماری صخره‌ای روستای متروکه گنزق که در امتداد شرق و جنوب شرقی دره سرسبز این روستا بر روی سنگ‌های رسوبی آهکی و ماسه‌ای متراکم شکل گرفته و توسعه پیدا کرده است از جمله آثار برجسته استان برای تکمیل مطالعات معماری صخره‌ای آذربایجان و ایران محسوب می‌شود.

منصور عالیقدر افزود: واحدهای مسکونی و دامی این روستا در سراشیبی تپه‌ای به صورت خانه‌های زیرزمینی طراحی و با اشکال مختلف کنده شده است و در واقع با طرحی منظم ابعادی متنوع و ناهمگون محل استقرار انسان و دام بوده است.

 وی تاکید کرد: مشخصه دیگر واحدهای معماری گنزق، فضاهای متمایل به چهارگوش و دالان‌های راست‌گوشه یا هلالی مشاهده می‌شود که در بخش‌هایی از آنها محفظه‌هایی به طرز طاقچه‌های قوسی جهت قرار دادن مشعل و وسایل روشنایی تعبیه شده است.

معاون میراث فرهنگی استان افزود: نور و هوای این واحدها از طریق روزنه‌های گرد موجود تأمین می‌شده است؛ البته چنین سبکی در بیش‌تر مراکز معماری صخره‌ای ایران و آذربایجان قابل مطالعه و شناسایی است.

زلزله شش ریشتری در غارهای سنگی

به گفته عالیقدر براساس بررسی‌های میدانی تاریخ قدیمی‌ترین دوره استقرار روستای گنزق به هزاره اول قبل از میلاد می‌رسد. ضمن آن که در دوره اسلامی این روستا به حیات خود ادامه داده هم‌زمان با زلزله اردبیل در سال ۱۳۷۵ متروک گردید.

در سال ۱۳۷۵ زلزله شش ریشتری که تعداد قابل‌توجهی از روستاهای کم‌دوام اردبیل را ویران کرد، معماری بناهای باستانی گنزق مانع از صدمه به آن شد.

هر چند خود روستا به کل تخریب و بازسازی شد اما همچنان خانه‌های باستانی آن در دل سبلان بیانگر توانمندی گذشتگان در ساخت خانه متناسب با اقلیم منطقه است.

از سوی اداره کل میراث فرهنگی استان اردبیل، محوطه تاریخی و۱۰ غار دست‌کن گنزق به عنوان آثار میراث فرهنگی کشور معرفی شد و با تأیید شورای سیاست‌گذاری به ثبت رسیدند.

بافت کلی روستا طرحی منظم و الگویی شطرنجی دارد. خانه‌های صخره‌ای و زیرزمینی که ابعادی متنوع و استقراری ناهمگون دارند، از ویژگی‌های اصلی این روستا به شمار می‌روند.

برخی از این خانه‌ها دارای روزنه و نورگیر استوانه‌ای و برخی دیگر، دایره‌ای شکل و یا غیرهندسی هستند. در این خانه‌های صخره‌ای طاقچه‌هایی با طاق‌های قوسی یا کنده‌کاری تعبیه شده است.

برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در گنزق

یکی از اهالی روستای گنزق با تاکید به قدمت غارهای تاریخی این روستا تصریح کرد: غارهای صخره‌ای یکی از جاذبه‌های نادر گردشگری در استان اردبیل محسوب می‌شود.

نحوه قرار گیری خانه‌ها هرمی بوده و زندگی طبقات اجتماعی را نشان می‌دهدعلیرضا پرستار تصریح کرد: ضروری است با هدف توسعه و رونق این روستای هدف گردشگری زمینه معرفی گسترده غارهای تاریخی فراهم شود و گردشگران به این روستا بیایند.

در عین حال فرماندار سرعین در گفتگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: روستای تاریخی گنزق دو هزار سال قدمت دارد و غارهای صخره‌ای آن در دامنه کوه سبلان حفر شده است.

عاطف ناصری تاکید کرد: نحوه قرار گیری خانه‌ها هرمی بوده و زندگی طبقات اجتماعی را نشان می‌دهد.

وی با بیان اینکه این ظرفیت گردشگری در سرعین هنوز مغفول مانده است، اضافه کرد: امسال در نظر داریم غارها تحت مدیریت میراث فرهنگی درآمده و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای ساماندهی غار و حضور گردشگران جذب شوند.

فرماندار سرعین با بیان اینکه در وضعیت فعلی غارهای کنزق یکی از مقاصد تورهای گردشگری سرعین است، اضافه کرد: از سویی آسفالت جاده دسترسی در دستور کار است.

به گفته ناصری این روستا عمدتاً ارزش باستانی دارد و می‌توان غرفه‌های صنایع‌دستی نیز در این منطقه راه‌اندازی کرد.

ثبت جهانی گنزق مطرح نشده است

در عین حال معاون میراث فرهنگی استان در خصوص اخبار منتشره مبنی بر ثبت جهانی خانه‌های باستانی گنزق تاکید کرد: چنین موردی طرح نشده و فرایند ثبت جهانی پیچیده و مستلزم ویژگی‌های خاصی در یک اثر است.

وی با اذعان به ثبت ملی این اثر اضافه کرد: روستای تاریخی گنزق قابلیت سرمایه‌گذاری و توسعه گردشگری را دارد.

عالیقدر اضافه کرد: بناهایی از این دست جاذبه‌های کمتر شناخته شده گردشگری اردبیل است که ضروری است با اطلاع‌رسانی گسترده و مشارکت بخش خصوصی احیا شود.